مورد عجیب گینگو بیلوبا در شهر راز، نهال دوستی گوته و حافظ در شیراز خُشکید! - مجله گوگل ایرانی

گینگو بیلوبا؛ گیاهی کهن سال از سرزمین چین

درخت این گیاه با عنوان فسیل زنده معروف است و تنها گیاهی است که قدمت آن به 150 میلیون سال قبل بازمی شود. بیشتر درخت های این گیاه بیشتر از 2500 سال عمر دارند و در حقیقت این گیاه قدیمی ترین گونه گیاهی به جای مانده در جهان است و خصوصیت های منحصر به فردی دارد؛ قطر آن حدود یک متر است و ارتفاعش گاه به 200 متر هم می رسد. برگ های آن بسیار ظریف و زیبا و به شکل بادبزن هستند. میوه گینگو بیلوبا دارای قسمت گوشتی آبدار با بوی بد بوده و دانه ای در وسط آن است. این دانه شبیه دانه بادام است.

این درخت، بومی کشور چین بوده و البته در ژاپن نیز گسترش دارد؛ کشت گینگو بیلوبا در سال های اخیر در مناطق مختلفی از جمله ایران نیز معمول شده است. این درخت در میانه قرن 18 میلادی به اروپا برده شد. گینگو بیلوبا (Ginkgo biloba) همچنین عنوان شعری است از شاعر آلمانی، یوهان ولفگانگ فون گوته. این شعر در اثر وی دیوان غربی - شرقی چاپ شده است که اولین بار در سال 1819 منتشر شد.

گوته در نسخه اول گینگو به جای این عنوان، عبارت جینکو را به کار برد تا از به کارگیری صدای سخت حرف k خودداری کرده باشد.

اما اینکه چرا درخت گینگو بیلوبا از سوی آلمانی ها به عنوان نمادی برای دوستی حافظ و گوته انتخاب شد، اشاره به بخشی از دیوان غربی - شرقی این دانشمند، شاعر و فیلسوف دارد که آن را با الهام از اشعار لسان الغیب سروده است.

گینگو بیلوبا، اسطوره و سمبل پنهان وایمار

عنوان و خط اول این شعر، حاکی از کتاب سولیکا یا همان زلیخانامه دیوان غربی - شرقی است. این شعر گوته برآمده از نامه ای به روزین استول است که او آن را در سپتامبر 1815 از هایدلبرگ به فرانکفورت فرستاد. بنابراین می توان فرض کرد برگ های گینگو که همراه با نامه است، با شعری از هایدلبرگ آمده است. این نامه با شعر و برگ های گینگو اکنون در موزه گوته در دوسلدورف به نمایش گذاشته شده است؛ گوته این شعر را برای عشق دیرینه اش ماریانن فون ویلمر نوشت زیرا برگ گینگو به عنوان نمادی از عشق و دوستی توصیف شده است.

نکته جالب آنکه در شهر وایمار می توان انواع سوغاتی، سرامیک، چینی، منسوجات، لوازم آرایشی یا ترکیبات مختلف آن را درباره این درخت و برگ های آن یافت!

دستخط گوته و قطعه زلیخانامه و برگ درخت گینگو بیلوبا

در فصلی که گوته به نام زلیخانامه سروده، قطعه شعری به نام گینگو بیلوبا به این مضمون با ترجمه کورش صفوی از نشر هرمس وجود دارد:

برگ درختی که از شرق آمده

و میان باغچه ام جا خوش کرده است

چه پر اسرار معنایی به خود دارد

تو گویی لز برای بخردان این گونه بار آید

وجودی زنده است آیا،

که خود در خود جدا سازد؟

آیا دو برگ است این چنین بینی

که یک برگش بخوانندش؟

از برای پرسشی چون این،

پاسخی دارم پر از معنی،

در نمی یابی که در هر نغمه ام آیا،

من یکی و همچو دو هستم؟

حال که دویستمین سالگرد نگارش دیوان غربی - شرقی را پشت سر می گذاریم و پیوندهای حافظ و گوته همواره از سوی دو کشور ایران و آلمان و شهرهای تاریخی شیراز و وایمار یادآوری می شود تا دیپلماسی فرهنگی به این خاطر برقرار باشد؛ آنچه بیش از همه به چشم می آید، گامی است که شیراز در این جهت برداشته تا این دیپلماسی بیش از گذشته جلوه کند.

گذر گوته در کوی رندان

به همین خاطر است که رئیس کمیسیون گردشگری و زیارتی شورای شهر شیراز از بررسی نهایی طرح گذر گوته (کوچه رندان) خبر می دهد که توسط اداره زیباسازی سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری شیراز طراحی شده است.

سولماز دهقانی می گوید: این طرح که مورد تایید اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس نیز قرار گرفته، در کوچه مجاور آرامگاه حافظیه جانمایی و اجرای آن نیز به این سازمان محول شده است.

وی علت نامگذاری این کوچه به نام گوته شاعر شهیر آلمانی را تأثیرپذیری عمیق وی از حافظ در اشعارش و نگارش دیوان شرقی - غربی دانست که طی یک مصوبه در شورای شهر به نام گذر گوته نامگذاری شده است.

فایبان رابش، طراح نماد دوستی گوته و حافظ در میدان بتهوون شهر وایمار

اما طرح تغییر کوی رندان به گذر گوته در مقابل آنچه در شهر وایمار برای این منظور سال هاست روی داده، به نظر کافی نمی رسد زیرا دست کم شهرداری وایمار نمادی از گفت وگو را در قالب اثری هنری به شکل دو صندلی سنگی روبه روی یکدیگر طراحی کرده است که بخشی از گردشگری ادبی این شهر کهن آلمان را رونق بخشیده است؛ درحالی که کوی رندان در مقام یک جاذبه گردشگری با وجود باغ ملی در نزدیکی آرامگاه حافظ شاید گزینه درخوری نباشد که ادای دینی به این دو شاعر اندیشمند کند، زیرا در میدان بتهوون، مکانی در حوالی خانه گوته در شهر وایمار، دو صندلی سنگی بر کتیبه ای با خطوط فارسی و نقوش ایرانی قرار گرفته اند که در وسط کتیبه غزلی از حافظ و در طرفین آن قطعه ای از دیوان شرقی - غربی گوته نوشته شده است.

غزلی از حافظ روی نماد دوستی گوته و این شاعر در شهر وایمار

با اینکه درخت گوته پیش تر به شیراز آمده است، اما یادمان وایمار در حمایت از ایده گفت وگوی تمدن ها توسط فایبان رابش و ارنست تویس (Ernst Thevis) هنرمندان آلمانی به عنوان هدیه یونسکو به این شهر در سال 2000 ساخته و رونمایی شد اما در شیراز، به جای غزل حافظ، چکامه ای از گوته قرار بود بر کتیبه حک شود که تا به امروز انجام نشده است.

درخت گوته برای حافظ به بار ننشست

از سویی سرنوشت درخت گوته پس از گذشت 7 سال از سفر هیئت نمایندگی شهر وایمار به شیراز بر اساس آنچه علی نیّری، مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز به خبرنگار ایبنا می گوید، مشخص نیست و قرار بوده این نهال که در سال 1392 به شهرداری شیراز تحویل داده شد، پس از امکان سنجیِ کاشت و نگهداری، در محوطه آرامگاه حافظ کاشته شود.

وی عنوان می کند: حتی برای این منظور قرار شد یکی از درختان آرامگاه حافظ با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس جابه جا شود تا این درخت به عنوان نمادی از پیوند حافظ و گوته جایگزین آن شود.

نیّری در پاسخ به این سوال که آیا اکنون این درخت در آرامگاه حافظ قرار گرفته است، می گوید: چون این درخت با آب و هوای کشور آلمان پرورش یافته بود، جهت شبیه سازی محیط برای رشد آن به سازمان سیما و منظر شهرداری سپرده شد.

وی با این وجود می گوید: در همان زمان میراث فرهنگی اجازه چنین کاری را نداد و به نظر می رسد نزد سازمان سیما و منظر شهرداری شیراز به امانت گذاشته شده باشد.

کوی رندان محلی برای بزهکاری نباشد

مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز پیرامون طرح ایجاد گذر گوته در کوی رندان هم اعلام می کند: از سال 1387 که هفته شیراز را در گذر حافظیه برگزار کردیم، نظرم این بود که کوی رندان رویدادمحور باشد به همین خاطر سال گذشته در این کوچه دوره های پایتختی شیراز در طول قرون مرور شد زیرا این کوچه نباید مانند گذشته محلی برای بزهکاری باشد.

گذر تاریخی حافظیه به نام کوی رندان

وی قرابت گوته با شیراز را موجب برگزاری رویدادهای مختلفی دانسته و ادامه می دهد: کمیسیون گردشگری شورای شهر در دوره ای برای ایجاد یادمانی از گوته بوستان روبه روی دانشکده مهندسی شیراز را هم مورد نظر قرار داد تا مشابه نمادی که در وایمار قرار گرفته است، در این پارک گنجانده شود.

مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز، ایجاد گذر گوته را در شیراز به فال نیک گرفته و می افزاید: می توان به واسطه این گذر، گردشگری شبانه با محتوای ادبی، گفت وگوی فرهنگ ها و فعالیت های فرهنگی را سامان بخشید.

در نهایت اینکه پیگیری خبرنگار ایبنا برای یافتن این درخت که قرار بود به شکلی نمادین پیوند میان دو شهر و دو شاعر فیلسوف مسلک باشد، به جایی نرسید و به گفته علی نیّری مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز، گویا درخت گینگو بیلوبا به دلیل عدم تطبیق آب و هوایی خشک شده است.

این در حالی است که در ملاقات اشتفان ولف (شهردار وقت وایمار) و هیئت همراه با علیرضا پاک فطرت شهردار وقت شیراز، یک بار دیگر در اردیبهشت 1393 نهال گوته در آرامگاه سعدی کاشته شد!