سهم مخالفان و موافقان تراریخته ها: پنجاه پنجاه - مجله گوگل ایرانی

پرسش این نظرسنجی به این شکل مطرح شد: نظر شما درباره فراوری و استفاده از محصولات تراریخته (موافقان: اصلاح ژنتیکی شده/ مخالفان:دستکاری ژنتیکی شده) در کشور چیست؟

پاسخ ها شامل 5 گزینه زیر بود که در سرانجام نظرسنجی درصدهای داخل پرانتز را از آن خود کرد:

1- در هر صورت مخالفم (50)

2- در هر صورت موافقم (12)

3- با فراوری آن ها در کشور و نظارت نهادهای لازم موافق و با واردات آن مخالفم (10)

4- با واردات آن موافق و با فراوری آن در کشور مخالفم (2)

5- صرفنظر از محل فراوری، با استفاده از آن ها به شرط رعایت محدودیت ها و ضوابطی موافقم (26)

به این ترتیب مجموع تعداد موافقان (مطلق یا با در نظر داشتن شرایط) 50 درصد محسوب شده و تعداد مخالفان نیز همین عدد را به خود اختصاص داد.

موافقان و مخالفان که 156 نفر از مسئولان محیط زیست، استادان دانشگاه، خبرنگاران حوزه های مرتبط و همچنین فعالان محیط زیست و حوزه های مرتبط بودند که در کنار آرای اعلامی به شرح نظر خود نیز پرداختند.

نگوییم دستکاری ژنتیکی، بگوییم اصلاح ژنتیکی

موافقان ترجیح می دهند واژه اصلاح ژنتیکی شده را برای محصولات تراریخته به کار ببرند. یکی از فعالان محیط زیست در موافقت با استفاده از محصولات تراریخته می گوید: امروزه سالهاست تمامی برنجهای کشت شده در کشور تراریخته هستند. راه کاهش مصرف سم و کود و مصرف کم آب در حال حاضر بهره گیری ضابطه مند از محصولات اصلاح ژنتیکی شده است.

وی ادامه می دهد: برایم جالب است بدانم کسانی که شرکت می نمایند چه میزان این فناوری را می شناسند. من ابتدا از مخالفان بودم اما در حال حاضر معتقدم مخالفت قطعی با پدیده ای که تمام زندگی ما را در بر گرفته است به معنی رها کردن و عدم مدیریت آن خواهد بود. از دوستان تقاضا دارم در این زمینه بیشتر مطالعه نمایند.

یک کارشناس ارشد رشته اصلاح نباتات در شرح نظرش می گوید: با توجه به افزایش روزافزون جمعیت و احتیاج بیشتر به غذا و از طرفی خشکسالی های پی درپی، وجود انواع تنش های زیستی و غیر زیستی از جمله آفات و بیماریها، علفهای هرز، سرما و گرما و شوری خاک و آب و آلاینده ها و ... موجب افزایش استفاده از کودها و سموم و همچنین کاهش محصول و عملکرد گیاهان شده است. بنابراین برای برطرف این مشکل احتیاجمند گیاهانی با مقاومت بیشتر و عملکرد بالاتر هستیم که با دست ورزیهای ژنتیکی و اصلاح گیاهان می توان به این مورد دست یافت. بهتر است برای حمایت از اصلاح گران داخلی، با نظارت مراجع ذی ربط در فراوری گیاهان تراریخته، با توجه به شرایط اقلیمی و ذائقه ایرانی از وارد کردن محصولاتی که در ایران فراوری نشده و به دست دانشمندان و اصلاحگران داخلی قابلیت فراوری دارند، جلوگیری گردد.

یک مدافع دیگر کاربرد محصولات تراریخته ادعا می نماید: کسی که تخصص مرتبط دارد و فناوری دقیق تراریخته را زیرسوال می برد حتما به دروغ بودن حرف خود واقف است و نیت دیگری دارد. باید واقعا به این سوال پاسخ بدهند که چرا روش های اصلاح ژنتیک و نباتات که با ورود ژن های نامطلوب و فقدان ارزیابی ایمنی زیستی و عدم آنالیز وجود ژن های زیانبار همراه هستند قابل قبول هستند ولی با فناوری تراریخته که همه این ایرادات را برطرف نموده و کشاورزی را متحول خواهد نمود دشمن هستند. چرا آمارسازی می نمایند و چرا هر بیماری را به محصولات این فناوری نسبت می دهند. چرا گاو بلژیکی را به این فناوری نسبت می دهند و چرا ادعای ممنوعیت مصرف تراریخته در جهان را مطرح می نمایند.

وی تأکید می نماید: اصلاح ژنتیک چهار روش دارد که معلوم نیست چرا سه روش آن طبیعی تلقی می گردد و متاسفانه به همین دلیل هیچ آزمایشی را از سر نمی گذراند حال آن که روش های مطمئن تری از تراریخته نیستند. انتقال ژن به هر روشی صورت گیرد ممکن است موجب آثار مطلوب یا نامطلوب باشد. ژن های سرطان زا یا آلرژن و غیره هم می توانند طبیعی ایجاد شوند و هم غیرطبیعی. شما تصور می کنید استفاده از روش های سنتی اصلاح و یا مواد شیمیایی یا پرتوهای جهش زا برای اصلاح سنتی ارقام کشاورزی که فرایندی طبیعی تلقی شده است کاملا ایمن است و ژن نامطلوب ایجاد نمی نماید. حال آنکه این روش ها همگی می توانند موجب ایجاد ژن ها و فنوتیپ نامطلوب و زیانبار شوند. اما چرا در ارگانیک و فرایندهای ارزیابی ایمنی زیستی به آنها حساسیتی نیست. چون در جایی تصمیم گرفته شده علیه یک روش جنجال گردد و علیه یک روش خیر. من بسیار از روش ارگانیک لذت می برم و آن را می پسندم اما به نظرم نباید صرفا به ترجمه معیارهای ارگانیک از امریکایی ها و اروپایی ها اکتفا کرد. اگر مسئله ای در معیارهای ارگانیک هست باید درباره آن مطالعه و بحث گردد و اگر به نتیجه رسید اصلاح گردد. موضوع سلامتی بهتر از موضوع طبیعی بودن است. این مطلب که القا شده هر چیز طبیعی خوب است اساسا غلط است چون واقعا معیار دادن برای امر طبیعی مشکل و تناقض آلود است و مرز بین طبیعی و غیرطبیعی را نمی توان تعیین کرد.

بعضی مدافعان نیز بخشی از مطالبشان را به رد مقالات و آمارهایی که مخالفان تراریخته شاهد می آورند اختصاص دادند و این آمارها را نادرست، غیرعلمی، دروغ و جوسازی خواندند. در شرح این نظر خویش نیز استدلال هایی متنوع از علمی نبودن روش های آزمایش در مقالات ارائه شده گرفته تا منافع سیاسی و اقتصادی داشتن مخالفان را ارائه کردند. از میان این استدلال ها به نامه سرگشاده 100 دانشمند برنده جایزه نوبل در اعتراض به مخالفت با مهندسی ژنتیک نیز اشاره شده است.

هنوز اثرات محصولات تراریخته را نمی شناسیم

مخالفان محصولات تراریخته تأکید دارند که از این محصولات با عنوان دستکاری ژنتیکی شده یاد نمایند. مخالفان معتقدند که اصل احتیاط را در مورد محصولات دستکاری شده ژنتیکی باید رعایت کرد. طبق یک تعریف، رویکرد احتیاط آمیز یعنی انجام ندادن کاری که پیامدهای آن ناتعیین و مخاطره آمیز است.

یکی از این مخالفان که در نظرسنجی گروه تلگرامی محیط زیست مهر شرکت نموده می گوید: بیشترین تاثیر این نوع محصولات از بین رفتن سلامتی و تاثیر مخربش بر کشاورزی است. موافقم که بهترین شکل ساماندهی و افزایش منابع غذایی، اصلاح روش های فراوری، سموم و آبیاری است و غنی کردن خاک.

یک فعال محیط زیست نیز دلیل مخالفت خود با محصولات تراریخته را این گونه شرح می دهد: از آنجا که ما هنوز به اثرات واقعی این محصولات پی نبرده ایم و آزمایش هایی در اروپا و کانادا نشان از علائم و نشانه های منفی در مصرف نمایندگان داشته و حدود 90 درصد از این محصولات تراریخته بوسیله شرکت مونسانتو تهیه می گردد که احتیاج به سم های خودشان دارد و بذرها نیز فقط یک بار محصول می دهند و شرکت مونسانتو نیز کارنامه سیاهی در ساخت سم د. د.ت و بمب های شیمیایی کشتار جمعی دارد و دلایل مهم دیگری همچون نابودی بذر گونه های گیاهی بومی و اندمیک کشور در اثر گسترش مصرف این محصولات تراریخته، با استفاده از هر گونه بذر تراریخته در کشور مخالف هستم.

از سوی دیگر، مخالفان در پاسخ به نامه 100 دانشمند برنده نوبل در درفاع از مهندسی ژنتیک به پاسخ یک پژوهشگر برجسته جهان در حوزه کشاورزی ارگانیک و عضو سازمان جهانی صلح سبز، اشاره می نمایند که می گوید: اگر که چیزی به نام یک راه چاره اشتباه وجود داشته باشد، برنج طلایی نمونه شاخص آن است. برنج مورد نظر هنوز هم در حد یک پروژه تحقیقاتی است که با دستگاه تبلیغاتی مؤثری همراهی و حمایت می گردد. یادمان باشد حتی اگر روزی این برنج افسانه ای هم آماده ورود به بازار شده و نتایج تحقیقاتی هم بر مطمئن و موثر بودن آن در راه مداوای بیماری های ناشی از کمبود ویتامین آ صحه نهند، باز هم نمی توان از آن به عنوان یک راه چاره درست و راستین نام برد. واقعیتی که انتشار نامه یکصد دریافت نماینده جایزه نوبل به سازمان جهانی صلح سبز هم نمی تواند در آن تغییری ایجاد کند. در حقیقت شرکت های حامی محصولات دستکاری شده ژنتیکی، در پی آن هستند تا محافل معتبر بین المللی، محصولاتی مانند برنج طلایی را که از لحاظ ژنتیکی تغییر پیدا نموده اند، بتوانند به عنوان راهکاری برای مشاخصه با سوء تغذیه در جهان به رسمیت بشناسند.

یک کاربر دیگر نیز در پاسخ به یکی از موافقان که گفته بود با توجه به فراگیری محصولات تراریخته نمی توان آن ها را حذف کرد می گوید: این استدلال که چون تراریخته ها زیاد هستند پس با آنها مخالفت نکنیم استدلالی سست و بی منطق است. مانند اینکه بگوییم چون تخریبات محیط زیست زیاد هستند (مانند سد سازی) پس باید با تخریبات محیط زیست کنار بیاییم.

وی تأکید می نماید: اینکه مهندسی ژنتیک در محدوده کشاورزی به یک بن بست برخورد نموده است، واقعیتی است که به مرور آشکارتر می گردد. راه چاره برای رهایی از این بن بست مدتهاست که وجود دارد: کشاورزی اکولوژیکی بدون مصرف بذرهای تراریخته. یکی از بزرگترین نگرانیها در کاشت بذرهای تراریخته پرورش علفهای هرز بسیار مقاوم (superweeds) است، که ناشی از مصرف بی اندازه گلیفسات موجود در علف کش پرفروش Roundup ساخت کمپانی مونسانتو است. اکنون در کوشش برای پاسخگویی به این مشکل، مونسانتو و شرکت دو پونت به توافق رسیده اند تا یک علف کش قویتر برای همراهی با بذرهای تراریخته ارائه دهند.

یک پزشک مخالف محصولات تراریخته که در زمینه پزشکی اکولوژیک مطالعه می نماید نیز می گوید: گزارش های فراوانی در مورد اثرات سوء محصولات تراریخته بر سلامت وجود دارد.

دو کاربر دیگر در مخالفت با محصولات تراریخته نیز می گویند: دو ایراد اساسی که به محصولات دستکاری ژنتیکی شده گرفته می گردد. یکی اثرات منفی اکولوژیک و دیگری اثرات منفی بر سلامتی. وقتی یک محصول دستکاری ژنتیکی شده در محیط رهاسازی گردد به دلیل سازوکارهای بسیار پیچیده اکوسیستم ممکن است با بسیاری از موجودات زنده پیرامون خودش مرتبط گردد و بر آنها تاثیر بگذارد. ما هنوز از بسیاری از این تاثیرات اطلاعی نداریم هم به دلیل آنکه این فناوری نسبتا جدید است و برای تشخیص اثرات دراز مدت آن به زمان و مطالعه بیشتری احتیاج هست و هم به دلیل قدرت گسترده فراوری نمایندگان این محصولات که باعث شده انجام تحقیقات مستقل و انتشار نتایج تحقیقات در بسیاری از نقاط جهان به آسانی قابل انجام نباشد. هواداران رهاسازی این محصولات به مخالفان، ایراد کمبود مستندات را می گیرند ولی همین ایراد به خود آنها هم شدیدا وارد است. ضمناً وقتی ما از تاثیر یک پدیده بر سلامت خود و اکوسیستم خود مطمئن نیستیم منطقی ترین و ساده ترین راه این است که تا حصول اطمینان از آن استفاده نکنیم و آن را به محیط هم وارد نکنیم.

مخالفان نیز مدافعان را متهم می نمایند که منافع شخصی و اقتصادی در حوزه محصولات تراریخته دارند و منافع ملی و سلامتی مردم را فدای منافع شخصی خود می نمایند.

نظرسنجی جانبدارانه بود، به نفع طرف مقابل

نکته جالب توجه در نظرسنجی این بود که هر دو گروه شرکت نماینده در نظرسنجی (موافقان و مخالفان) معتقد بودند نظرسنجی یکسویه و جانبدارانه طراحی شده و هر کدام طراحی نظرسنجی را به نفع دیگری می دانستند.

موافقان تراریخته معتقدند کاربرد کلمه دستکاری ژنتیکی شده در نظرسنجی نظر کاربران را تحت تأثیر قرار خواهد داد. موافقان می گویند: این اصطلاح و واژه به درستی بیان نشده است. ما دستکاری ژنتیکی نداریم. در واقع اصلاح ژنتیکی داریم که واژه عامیانه تر آن تراریخته است. وقتی شما می نویسید تراریخته (دستکاری ژنتیکی) چه توقعی از رای افراد دارید!؟ ضمناً در گروهی که نظرسنجی برگزار شده اغلب هواداران محیط زیست هستند و برخوردشان به علت عدم تخصص کافی متاسفانه احساسی است. پس این جامعه آماری مورد قبول نیست.

یکی خبرنگار موافق با محصولات تراریخته می گوید: من به عنوان یک موافق صد در صد فراوری محصولات تراریخته به علت اینکه در صورت سوال از واژه نامانوس و غیرعلمی دستکاری ژنتیکی به جای واژه صحیح اصلاح ژنتیکی استفاده شده که خود مسلما در رای مخاطبین تاثیرگذار خواهد بود از رای دادن امتناع می کنم.

از سوی دیگر مخالفان می گویند: سوالات این نظرسنجی جهت دار است. سه گزینه از پنج گزینه این نظرسنجی یک مفهوم دارند یعنی حمایت از آزادسازی کشت تراریخته در ایران (گزینه های 2 و3 و 5). ضمناً گزینه 4 اینگونه القا می نماید که فعالان محیط زیست مخالف تراریخته ها در ایران، موافق واردات تراریخته هستند در حالیکه هیچ یک از فعالان محیط زیست در این تجارت کثیف نقشی ندارند. اینگونه نظرسنجی بر اساس ضوابط بی اعتبار است.

یک کاربر دیگر با تأکید بر اینکه برای اهل فن واضح است که سوالات جهت دار است می گوید: سوالات جهت دار و بی اعتبار است. وقتی 3 گزینه از پنج گزینه به نفع آزادسازی کشت تراریخته در ایران است پس طراح سوال ها هدف خاصی را دنبال می نماید.

فعال محیط زیست دیگری در پاسخ به او تصریح می نماید: طبیعتاً و به طور کلی دو پاسخ آری و خیر بیشتر نداریم. اما در این میان شرایط بینابینی هم وجود دارد که با این شرایط خاص موافقم یا مخالفم. از طرفی هرچقدر هم تعداد گزینه ها زیاد باشد و جهت دار، مهم پاسخ افراد است. به هر حال یک گزینه مخالفم وجود دارد که می گردد آن را انتخاب کرد.

البته همه انتقادها هم متوجه یکسویه بودن نظرسنجی نبود. یک خبرنگار حوزه محیط زیست و منابع طبیعی معتقد است: سئوالات مبهم و کلی است. در محصولات تراریخته سطح دخالت خیلی مهم است و گاهی از پایه مقاوم گونه ژن به گیاه منتقل می گردد و گاهی از یک موجود زنده دیگر مثل حشره! شرایط در این موارد با هم فرق می نماید.

کاربر دیگری هم معتقد است که نظرسنجی حتما می توانست بهتر باشد ولی سوالات این نظرسنجی بر این مبنا تعریف شده است که موافقان دو دسته اند: موافق مطلق و موافق با فراوری داخلی. مخالفان هم همین طور: مخالف مطلق و مخالف با فراوری داخلی. این مسئله به خوبی روشن است.

یک کارشناس دیگر حاضر در گروه نیز می گوید: کوشش شما برای رسیدن به حقیقت درباره تراریخته و دستکاری ژنتیکی بذرها می تواند از نیت خیرخواهانه شما برای مردم و سرزمینتان سرچشمه بگیرد اما برای رسیدن به نتیجه درست ضروری است روش تحقیق روشن و جامع نگری تعریف کنیم. بیش وکمی شمار افراد موافق یا مخالف با یک موضوع به هیچ وجه به معنی درستی یا نادرستی آن موضوع نیست.

کاربر دیگری نیز معتقد است: موضوع بسیار با اهمیت است و ذی نفعان تراریخته می توانند از نتایج آن سوء استفاده نمایند. نظرسنجی زمانی باید انجام گردد که حداقل اطلاع رسانی برابری در مورد جنبه های مثبت و منفی این محصولات در ابعاد مختلف صورت گرفته باشد و مخاطب شما دقیقا بداند در مورد چه محصولی صحبت می کنیم. این نظرسنجی ها می تواند مبنای تصمیمات قرار گیرد و نباید ارزش گزارشهایی که قرار است بر مبنای این نظرسنجی ها انجام گردد را دست کم بگیرید. شرایط باید کاملا درست تعریف گردد.

یک فعال محیط زیست هم تصریح می نماید: وقتی عامه مردم هنوز آگاهی درستی از دستکاری ژنتیک ندارند چطور می گردد از آن ها نظرخواهی کرد؟ باید یک نظرسنجی گردد که اصلا می دانید دستکاری ژنتیک چیست و می دانستید که سویا و ذرت و روغن های تراریخته مصرف می کنید؟ به نظرم بیش از 80 درصد مردم اطلاع ندارند که چه می خورند و این دستکاری چگونه انجام می گردد و چه عوارضی دارد.

یک کارشناس تنوع زیستی هم گزینه های موجود در نظرسنجی را ناکافی می داند و شرح می دهد: نظر من با گزینه های موجود کمی متفاوت است، من با تحقیقات بیشتر روی محصولات تراریخته موافقم.